UNIX to jeden z popularniejszych w świecie wielozadaniowych i wielodostępnych systemów operacyjnych. Został opracowany w Laboratoriach Bell'a w 1969 r. Napisano go w języku C przez co łatwo może być przenoszony na różne komputery. Unix może być instalowany na komputerach osobistych typu IBM PC i Macintosh, na komputerach średniej mocy, np. VAX oraz bardzo dużej mocy, np. SUN, SGI. System Unix posiada bardzo wiele odmian opracowanych przez różne firmy. W chwili obecnej występują dwie rodziny systemu UNIX: System V oraz BSD. Popularną odmianą Unix'a na komputery typu IBM PC jest Linux - darmowa, dostępna w Internecie wersja, opracowana przez Fina Linus'a Torvalds'a oraz BSD - rozwijana przez programistów związanych z Uniwerytetem Berkeley. UNIX jest systemem uniwersalnym - jest stosowany jako system operacyjny dla baz danych, zadań obliczeniowych, serwerów sieciowych, systemów czasu rzeczywistego i wielu innych.

Najważniejsze cechy systemu, które przyczyniły się do jego popularności:

• prosty i spójny język poleceń,
• duży wybór narzędzi programowych dla środowiska systemowego oraz programów usługowych i użytkowych,
• łatwość przenoszenia programów na inne maszyny,
• duża wydajność i niezawodność.

Drzewiasta struktura systemu Unix BSD

Struktura systemu Unix V

W nowszych wersjach systemu UNIX (np. System V ) drzewo katalogowe fizycznie umieszcza się zazwyczaj na kilku partycjach. Ma to na celu oddzielenie katalogów praktycznie niezmiennych od katalogów, których zawartość zmienia się, a także wydzielenie części katalogów niezbędnych do uruchomienia systemu. Można na przykład w pierwszej partycji umieścić katalogi niezbędne do uruchomienia systemu: dev, etc, sbin, bin, lib, w drugiej partycji katalog usr, w trzeciej - katalog var, w czwartej - tmp, a w piątej home.

Cechy charakterystyczne systemu UNIX:

• System plików jest zorganizowany w spójną hierarchiczna strukturę drzewiastą o dostępie niezależnym od urządzenia (wszystkie dyski, woluminy, urządzenia wej/wyj są umieszczone w jednym drzewie),
• Nazwy plików nie maja ściśle określonego formatu. Rozszerzenie nazwy (np. .txt) ma znaczenie informacyjne. Unix rozróżnia w nazwach plików wielkie i małe litery.
• Każdy użytkownik ma swój identyfikator, hasło oraz katalog osobisty.
• Użytkownicy systemu są łączeni w grupy.
• Każdy plik ma swojego właściciela oraz grupę.
• UNIX rozróżnia cztery podstawowe typy praw dostępu do pliku lub katalogu: prawo odczytu (r), prawo zapisu(w), prawo wykonania lub wejścia (x), brak praw (-), oddzielnie dla użytkownika, grupy i pozostałych użytkowników.
• Pamięć zewnętrzna (dyski twarde, dyskietki, itp.) nazywana jest wolumenami wymienialnymi i jest dostępna po wcześniejszym jej zamontowaniu, tzn. dołączeniu do dowolnego istniejącego katalogu,
• Po zakończeniu pracy z wolumenem wymienialnym należy go odmontować,
• UNIX jest systemem wielozadaniowym (z wywłaszczeniem) i wielodostępnym, tzn. z jednego komputera unix'owego może korzystać jednocześnie wielu użytkowników, a każdy z nich może uruchomić kilka procesów,
• Pracę całego systemu koordynuje JĄDRO (kernel) - zarządza przydziałem pamięci i czasu procesora, ma dostęp do urządzeń. Żaden program nie ma bezpośredniego dostępu do urządzeń wej/wyj. Dostęp do jądra jest możliwy tylko przez wywołania funkcji systemowych (jest to charakterystyczna cecha systemu UNIX).
• Część systemu operacyjnego, która interpretuje polecenia i z którą bezpośrednio styka się użytkownik nazywa się POWŁOKĄ (shell). W UNIX'ie dostępnych jest kilka powłok, najbardziej popularne to: Bourne Shell (sh), C-Shell (csh) oraz Korn shell (ksh).
• Wszystkie pliki startowe systemu są napisane w shell'u dzięki czemu proces startu jest czytelny i łatwo podlega modyfikacjom.
• Procesem nazywany jest działający w danej chwili program wraz z jego danymi i środowiskiem. Każdy proces ma swojego właściciela. Procesy działają w wyizolowanej przestrzeni adresowej i nie czują obecności innych procesów.
• Proces może być wykonywany interaktywnie, bądź w tle.
• Komunikacja między procesami a urządzeniami we/wy odbywa się za pomocą plików urządzeń strumieniowych lub blokowych umieszczonych w katalogu /dev, a pomiędzy procesami za pomocą łączy, kolejek (ang. FIFO - First Input First Output), potoków, sygnałów oraz IPC (Inter-Process Communication - kolejki komunikatów, semafory oraz pamięć dzielona).
• Narzędzia systemowe mają postać wielu małych programów. Dzięki potokom można łatwo połączyć kilka prostych programów do wykonania dużej i złożonej pracy.
• O ile nie podamy pełnej ścieżki do programu, to będzie on poszukiwany w katalogach wymienionych w zmiennej środowiskowej PATH. W szczególności nie jest przeszukiwany katalog bieżący, o ile nie zostanie jawnie wymieniony w PATH.

date - wyświetlanie aktualnej daty i godziny;
who - wyświetlanie informacji o użytkownikach, pracujących w danej chwili w systemie; who am i - wyświetlanie identyfikatora użytkownika pracującego właśnie w systemie (tzn. naszego identyfikatora);
finger - wyświetlanie danych o użytkownikach; finger [identyfikator lub nazwa] - wyświetlanie danych wybranego użytkownika;
man - wyświetlanie instrukcji obsługi polecenia; man man - opis polecenia man;
whatis [nazwa_polecenia] - podaje funkcje danego polecenia;
passwd - zmiana hasła;
logout - zakończenie sesji;
touch - powoduje otwarcie pliku do zapisu i zamknięcie; touch [nazwa pliku]
ls - wyświetlanie zawartości katalogu bieżącego - wyświetlane są tylko nazwy plików i podkatalogów; ls -l - polecenie z opcją -l powoduje wyświetlenie dodatkowych informacji na temat plików (długość, atrybuty, właściciel) i rodzaju pliku. Opcja -a wyświetla pliki ukryte (zaczynające sie .);
cd - zmiana katalogu; np. cd [nazwa katalogu];
cp - kopiowanie plików; cp [nazwa pliku źródłowego] [nazwa pliku docelowego]; plik źródłowy pozostaje nie zmieniony; w przeciwieństwie do DOS'a polecenie to zawsze musi mieć 2 argumenty nazwa pliku to ciąg znaków, może być ona podana w sposób względny - z ewentualną ścieżką od katalogu bieżącego, np. kowalski/moj.plik.txt lub moj.plik.txt, gdy plik znajduje się w katalogu bieżącym bądź też w sposób bezwzględny - z podaniem ścieżki od korzenia systemu plikowego np. /usr/kowalski/moj.plik.txt nazwa katalogu - również może być ona podana w sposób względny lub bezwzględny
mv - przemieszczanie plików; np. mv [nazwa pliku źródłowego] [nazwa pliku docelowego] - plik źródłowy zostaje usunięty;
rm - usuwanie plików; np rm [nazwa pliku]; rm -r - usunięcie całego poddrzewa plikowego łącznie z podkatalogami;
mkdir - utworzenie nowego katalogu; np mkdir [nazwa katalogu]
rmdir - usuwanie katalogu; np. rmdir [nazwa katalogu] - usuwany katalog musi być pusty
ln - utworzenie dodatkowego dowiązania do pliku; np ln [nazwa pliku] [nazwa dowiązania do pliku];
chmod - zmiana praw dostępu do pliku chmod [prawa] [pliki]. np. chmod 755 plik, chmod u+x,g-wx,o=x plik;
mount - przyłączenie podsystemu plikowego; mount [nazwa pliku specjalnego] [nazwa podkatalogu]; plik specjalny jest charakterystyczny dla danego urządzenia, zawiera on informację o sposobie dostępu do urządzenia przez system; podkatalog, do którego ma być dołączone urządzenie musi istnieć i być pusty; np. mount /dev/fd0 /usr/kowalski/A - dołączenie dyskietki do podkatalogu A w katalogu domowym użytkownika.
umount - odłączenie podsystemu plikowego; umount [nazwa podkatalogu]; np. umount /usr/kowalski/A
cat - wyświetlenie zwartości pliku lub plików; cat [nazwa pliku lub plików];
echo - wypisanie tekstu na ekranie; wypisany tekst można też skierować do pliku np. echo [tekst] > [nazwa pliku];

Inne polecenia:

tty - wyświetlenie nazwy terminala;
clear - wyczyszczenie ekranu;
mailx - nadawanie i odbieranie poczty;
pwd - wyświetlenie nazwy aktualnego katalogu;
more - wyświetlenie treści pliku tekstowego; more [nazwa pliku]
find - wyszukiwanie pliku lub katalogu;
du - ilość zajmowanego miejsca przez plik lub katalog;
quota - ilość miejsca na dysku dostępna dla użytkownika;
at - wykonanie polecenia o określonej porze;
ps - wyświetlenie listy procesów w systemie; ps -ef (lub ps -aux w BSD)- wyświetlenie procesów uruchomionych.

Znaki o specjalnym znaczeniu:

/ korzeń systemu plikowego, separator katalogów w zapisie ścieżki;
* metaznak: dowolny ciąg znaków, ciąg może być pusty; np. cp a*b /tmp - polecenie kopiowania plików, których nazwa zaczyna się od małego a, a kończy się małym b z katalogu bieżącego do katalogu tmp; rm * - polecenie usunięcia z katalogu bieżącego wszystkich plików za wyjątkiem plików ukrytych, które rozpoczynają się od kropki;
? metaznak: pojedynczy znak; np. cp ??? /tmp - polecenie skopiowania z katalogu bieżącego do katalogu tmp wszystkich plików, których nazwa ma dokładnie 3 znaki;
[. . .] metaznak: dowolny pojedynczy znak spośród wymienionych w nawiasie; np. rm [Aa-f0-9]* - polecenie usunięcia z katalogu bieżącego plików, których nazwa rozpoczyna się literą A lub małą literą od a do f lub cyfrą;
\ znak wycofania znaczenia; np. mv gwiazdka\* gw - polecenie zmiany nazwy pliku z gwiazdka* na gw - wycofano znaczenie metaznaku *
. katalog bieżący; np. cp /usr/kowalski/dane . - polecenie skopiowania pliku dane do katalogu bieżącego;
.. katalog nadrzędny wobec bieżącego.

UWAGA! Znaki są interpretowane przez powłokę - dla polecenia wywołanego z * argumentami są wszystkie nazwy plików w danym katalogu.

Atrybuty oznaczające prawa dostępu do pliku:

Po wykonaniu ls -l w pierwszej kolumnie pojawia się informacja o typie pliku i prawach dostępu do tego pliku. Pierwszy znak oznacza:

Następne 3 trzy-znakowe pola określają prawa dla użytkownika, grupy oraz pozostałych użytkowników:

• -rwxr-x--- oznacza prawa rwx dla użytkownika (odczyt, zapis i wykonanie), prawa rx dla grupy (odczyt i wykonanie) oraz brak praw dla pozostałych użytkowników.
• drwx--x--x oznacza prawa rwx dla użytkownika (odczyt, zapis i wyjście), prawo x dla grupy i pozostałych (prawo wejścia oznacza możliwość uczynienia danego katalogu bieżącym).